تجاوز به عنف یکی از خشن‌ترین جرایمی است که امنیت جسمانی و روانی افراد به ویژه زنان و دختران را تهدید می‌کند. به همین دلیل قانونگذار در مواردی خاص به این جرم پرداخته است اما به نظر می‌رسد در پاره‌ای از موارد به دلایل مختلف رسیدگی به پرونده این گروه از مجرمان با موانعی روبه‌رو می‌شود. در گفت‌وگو با محمدحسین شاملو، قاضی بازنشسته محاکم کیفری به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم.
تجاوز به عنف در قانون چه معنایی دارد و به چه عملی اطلاق می‌شود؟
این عمل مجرمانه در قوانین ما تعریف مشخصی دارد. برقراری رابطه جنسی نامشروعی که در واقع بدون رضایت جنس مخالف باشد تجاوز به عنف نامیده می‌شود و شرایط احراز آن نیز با توجه به ادله شرعی که وجود دارد امکان‌پذیر است.
با توجه به اینکه این نوع جرم معمولا در خفا انجام می‌شود، ادله اثبات جرم چیست؟
ادله شرعی دارد که در قانون هم ذکر شده است؛ اول، شهادت شهود در حد نصاب شرعی. دوم، اقرار متهم. سوم، علم قاضی. اینها مواردی هستند که قانونگذار به طور اختصاصی برای اثبات این جرم در نظر گرفته است.
وقتی فردی ادعای تجاوز به عنف را مطرح می‌کند و بعد از پیگیری انصراف می‌دهد، چه تاثیری در روند قضایی پرونده دارد؟ در پرونده‌های زیادی این اتفاق می‌افتد.
ابتدا باید دقت کرد آیا جرم محقق شده است یا نه. اگر جرم محقق شده و وقوع آن محرز باشد رضایت یا عدم رضایت یا پیگیری شاکی تاثیری در روند پرونده ندارد. چون این جرم مستوجب حدود شرعی است و رضایت شاکی عملا نباید در آن تاثیر داشته باشد. اما در صورتی که جرم محقق نشده باشد حتی بدون صرف‌نظر شاکی حکم برائت صادر می‌شود. در بعضی موارد محقق نشدن جرم یکی از دلایل انصراف شاکی است.
ولی در بعضی موارد به نظر می‌رسد جرم محقق شده و با این وجود شاکی پیگیری نمی‌کند. معمولا چه دلایلی باعث انصراف شاکی می‌شود؟
موارد مختلفی دارد، همان‌طور که گفتم یکی از موارد می‌تواند اثبات نشدن جرم باشد. در مورد دیگر ممکن است متهم یا خانواده او به هر صورت ممکن موضوع را جبران کنند و به طریقی رضایت شاکی را بگیرند. همچنین می‌توان به ترس از آبرو اشاره کرد که در برخی موارد مطرح می‌شود. یا ممکن است فرد به دلیل رفت و آمد زیاد برای پیگیری پرونده که گمان می‌کند جز آبروریزی نتیجه‌ای ندارد، از رسیدگی انصراف بدهد و همچنین می‌توان به ناامید شدن شاکی از سیستم رسیدگی‌کننده اشاره کرد.
در مواردی نیز دیده شده متهم با تهدید یا تطمیع شاکی را از ادامه رسیدگی منصرف می‌کند.
همین طور است. تهدید به آبروریزی یکی از مواردی است که حتی ممکن است متهم یا نزدیکان او شاکی را به اقدام مجرمانه دیگری تهدید کنند. مانند تهدید اسیدپاشی یا قتل.
اما گفتید در صورت احراز جرم، صرف‌نظر از شاکی در روند رسیدگی تاثیری ندارد.
بله، ولی به هر صورت متهم به تاثیر موضوع نگاه نمی‌کند و می‌خواهد شاکی را حذف کند.
اما وجود شاکی در پرونده تجاوز به عنف، عملا در نوع رسیدگی تاثیر دارد.
قطعا اگر شاکی باشد که به جد پیگیر موضوع باشد در روند رسیدگی به پرونده تاثیر دارد. چون بدون شاکی اگر جرم اثبات هم شده باشد به دلیل تراکم پرونده‌ها رسیدگی به موضوع به کندی انجام می‌شود.
آیا صرفا انصراف شاکی می‌تواند در تبرئه و آزادی متهم تاثیر داشته باشد؟
اگر شاکی نباشد احتمال اثبات نشدن جرم به دلیل ضعف ادله وجود دارد. اما اگر شاکی پیگیر باشد و جرم احراز شود، آزادی متهم بعید به نظر می‌رسد. البته در این صورت هم به لحاظ عدم احراز جرم، ممکن است متهم آزاد شود.
برای رسیدگی به جرم تجاوز به عنف چه ضعف قانونی وجود دارد؟
قانون قوی و محکم است، ضعف شاکی است که باعث چنین مواردی می‌شود، البته گاهی تراکم پرونده‌ها و بی‌نظمی موجب پاره‌ای نقض قوانین و تضییع حقوق طرفین می‌شود.
روزنامه شرق - شماره 1555
